Co to jest teoria umysłu?
Teoria umysłu jest to zdolność do wnioskowania o stanach umysłu innych osób (ich myślach, intencjach, przekonaniach, pragnieniach) oraz umiejętność wykorzystania tych informacji do:
- interpretacji ich słów,
- rozumienia zachowania,
- przewidywania tego, co zrobią.
Jak przejawia się brak teorii umysłu?
Osoby będące w spektrum autyzmu mają trudności z „czytaniem umysłu” innych osób.
Dziecko może dosłownie rozumieć wypowiedzi rówieśników – może nie zrozumieć, że ktoś żartuje, tylko brać jego słowa na poważnie. Może łatwo dać się nabrać ( kolega mówi coś do niego, a jednocześnie puszcza oko i uśmiecha się do stojących obok osób – ta sytuacja może być niezrozumiała, dlatego dzieci będące w spektrum często stają się ofiarami żartów.)
Wyzwaniem może być przewidywanie tego, jak zachowają się koledzy w określonych sytuacjach (mimo, że dziecko było już świadkiem podobnych wydarzeń, nie potrafi przewidzieć, co zrobią/co powiedzą rówieśnicy w podobnej sytuacji.) Teoria umysłu pozwala wnioskować o tym, jak dana osoba może się zachować na podstawie tego, że widzimy jej emocje (np. kiedy mój kolega jest bardzo zdenerwowany, mogę odłożyć rozmowę na późniejszy czas, bo wiem, że to nie jest dobry moment na rozmowę. Kiedy opowiadam żart i widzę, ze moi koledzy są zdezorientowani, wiem, że coś nie poszło tak, jak chciałam.)
Po co nam teoria umysłu?
Umiejętność czytania umysłu jest ogromnie ważna w prawidłowym odczytaniu komunikatów od innych osób (ironii,
sarkazmu, metafor). Wpływa na rozwój empatii , gdyż umiejętność czytania umysłu umożliwia dziecku wnioskowanie na temat tego, jak ktoś może interpretować dane wydarzenie i jak może się czuć. Trzylatek może rozumieć stan emocjonalny drugiej osoby jako wynik zewnętrznych oddziaływań sytuacyjnych, natomiast około 4-6 roku życia dzieci zaczynają rozumieć, że przekonania i myśli mogą wpływać na emocje (np. jeśli kolega myśli, że dostanie od mamy wymarzoną zabawkę, jest szczęśliwy, a kiedy myśli, że jej nie otrzyma, staje się smutny – bez względu na to, co w rzeczywistości dostanie.)
Dzięki dobrze rozwiniętej teorii umysłu dziecko będzie w stanie rozpoznać intencje rówieśników (np. sytuacje, w której ktoś chce je nabrać, oszukać).
Kiedy rozwija się teoria umysłu?
Badania pokazują, że w wieku 3 -4 lat dzieci mają już rozwiniętą teorię umysłu. Przed osiągnięciem tego wieku, dziecko przyjmuje, że inni myślą i czują tak, jak ono, wierzą w to samo, w co wierzy dziecko. Zakłada, że opinie innych są tożsame z jego opiniami. Postrzega świat jako odnoszący się do własnego Ja.
Deficyty teorii umysłu widoczne w codziennym życiu
Deficyty w rozwoju teorii umysłu mają wpływ na społeczne i komunikacyjne funkcjonowanie w codzienności, co może przejawiać się:
- mniejszą wrażliwością na uczucia innych ludzi (stąd mogą brać się opinie dorosłych, że dziecko jest „niewrażliwe”),
- mniejszą zdolnością do uwzględniania tego, co widzą inni ludzie (dlatego dziecku/nastolatkowi może wydawać się, że inni myślą tak samo, jak on…)
- trudnościami w kształtowaniu przyjaźni w wyniku nieumiejętności odczytywana intencji i adekwatnego reagowania na nie,
- obniżoną zdolnością do odczytywania poziomu zainteresowania słuchaczy swoją wypowiedzią (tzw. „monologi” w temacie swoich zainteresowań),
- trudnością z przewidywaniem tego, co inni mogą pomyśleć o danym zachowaniu (m.in. dlatego dziecko łatwo może wejść w rolę błazna klasowego – skoro śmieją się z tego, co robię, to znaczy, że jest fajnie i się do mnie uśmiechają),
- obniżoną zdolnością do zrozumienia nieporozumień w relacjach społecznych (co negatywnie wpływa na zdolność do utrzymywania przyjaźni),
- obniżoną umiejętnością oszukiwania lub rozumienia oszustwa,
- zmniejszoną zdolnością do rozumienia powodów działania innych ludzi,
- zmniejszoną zdolnością do rozumienia „niepisanych reguł” i konwencji (co będzie powodowało zachowania niedostosowane do sytuacji, np. widzę osobę z nadwagą i głośno mówię: „Dlaczego ta pani jest taka gruba?”)/
Czy można się nauczyć „czytania umysłu”?
Ostatnie badania wykazały, że dzieci ze spektrum autyzmu mogą nauczyć się rozumieć fałszywe przekonania, a także odróżniać pozory od rzeczywistości. Specjalnie poprowadzony trening może nauczyć alternatywnych sposobów czytania umysłu, co pozwoli dziecku wnioskować o emocjach i intencjach innych osób.
- Przykładowe ćwiczenia dotyczące teorii umysłu.
- Jeśli chcesz poznać więcej sposobów, jak w codziennym życiu rozwijać teorię umysłu – zapisz się na szkolenie Jak rozwijać teorię umysłu u dziecka z Zespołem Aspergera/wysoko funkcjonującym autyzmem?
- Jeśli chcesz zrozumieć, jak działa umysł dziecka będącego w spektrum autyzmu, żeby umieć lepiej mu pomóc – zapraszamy na kompleksowe szkolenie – Moje dziecko ma Zespół Aspergera.
- Jeśli oprócz spektrum autyzmu twoje dziecko ma diagnozę ADHD – zapraszamy na warsztaty dla rodziców dzieci z ADHD.
Artykuły powiązane: