Co to jest teoria umysłu?

To termin używany w psychologi do określenia jednej ze zdolności ludzkiego umysłu. Dzięki niej możliwe jest wnioskowania o stanie umysłu innych osób na podstawie ich wyglądu (gesty, mimika) i zachowań. Umiejętność ta objawia się:

• opisywaniem i rozumieniem uczuć innych ludzi,
• zrozumieniem tego że różni ludzie mają różne upodobania,
• możliwością obserwowania innych i naśladowania ich zachowań,
• zrozumieniem tego że zachowania ludzi są motywowane ich pragnieniami.

Kiedy rozwija się teoria umysłu?

Większość powyższych zdolności dziecko rozwija przed ukończeniem 4-5 roku życia. Przez następne lata doskonali się ono w zdolności rozumieniu abstrakcyjnych konstrukcji słownych takich jak: ironia,sarkazm,metafora itp.

Jakie skutki dla dziecka może mieć deficyt teorii umysłu?

Zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego twoje dziecko może mieć problem ze zrozumieniem zachowania innych dzieci? Może łatwo je nabrać/oszukać? Albo nie rozumie kontekstu sytuacyjnego ? Przyczyną może być deficyt teorii umysłu. Przykładowo – 6 latek potrafi rozpoznać, że dzieci żartują sobie z niego – potrafi odczytać kontekst sytuacyjny – widzi, że koledzy uśmiechają się pod nosem, mrugają do siebie, przewracają oczami. Dziecko ze spektrum autyzmu może tego nie odczytać – nie przypisze właściwych znaczeń do sygnałów mimicznych, będzie odbierało komunikaty kolegów dosłownie.

Dzieci z problemami z teorią umysłu mogą mieć trudności w:

• zrozumieniu tego co mówią/robią inni,
• nawiązywaniu przyjaźni/znajomości,
• wyartykułowaniu swoich opinii, przemyśleń,
• postępowaniu według norm kulturowych oczekiwanych przez społeczeństwo.

W jaki sposób rozwijać teorię umysłu u dziecka w wieku przedszkolnym?

Uwaga! U dziecka w wieku wczesnoszkolnym i przedszkolnym umiejętności ćwiczymy przez zabawę!
Przykładowe zabawy, od jakich warto zacząć ćwiczenia:

Przyjmowanie perspektywy innej osoby

W tej zabawie ćwiczymy rozumienie, że ludzie mogą widzieć rożne rzeczy.

Na jednej stronie kartki narysuj dowolny obrazek – może to być człowiek, a na drugiej wybrane zwierzę, np. kot. Przygotuj kilka takich kartoników z rożnymi obrazkami. Pokaż dziecku, że z każdej strony kartki znajduje się inny obrazek. Upewnij się, że dziecko zna jego nazwę.

1. Ustaw kartkę pionowo między sobą a dzieckiem.
Zapytaj dziecka: „ Co widzisz?”, a później zapytaj: „a co ja widzę?”

2. Podaj dziecku kartkę.
„Ustaw kartkę tak, żeby mama/tata widział/a psa”,
„Ustaw kartkę tak, żeby mama/tata widział/a człowieka”.

3. Połóż kartkę tak, żeby obrazek człowieka był na górze.
„Co jest pod spodem?”

Rozpoznawanie emocji

Ważne jest, żeby uczyć dziecko ze spektrum autyzmu rozpoznawania emocji. Użyj obrazków/ zdjęć twarzy osób, które przeżywają rożne emocje. Zaczynamy od emocji podstawowych (radość, smutek, złość, strach), dopiero później dokładamy kolejne emocje.

Zwracanie uwagi na interakcje między osobami

Bardzo ważne jest zwracanie uwagi dziecka na to, co dzieje się w interakcjach społecznych. Dzieci ze spektrum autyzmu mogą nie być zainteresowane tym, co dzieje się między ludźmi. Wykorzystaj obrazki w książce, w gazecie, jak również sytuacje, jakie widzicie na spacerze.

„Zobacz, chłopiec krzyczy i macha rękami, jest bardzo zły”

„Zobacz, te dwie panie patrzą na siebie z uśmiechem, pewnie cieszą się, że się spotkały.”

Wzbudzanie zainteresowania behawioralną analizą bajek

Dzieci, z którymi rodzice rozmawiają na temat zachowań bajkowych postaci (omawiają to, co w danym momencie bohater bajki może czuć/myśleć i to, jak będzie postępował w następnym odcinku), szybciej rozwijają teorię umysłu. Badania wykazały, że kluczowe jest, aby rodzice uzmysławiali dziecku podobieństwo doświadczeń postaci do jego własnych np. porównując sytuacje w której bohater jest smutny z powodu utraty jakiegoś przedmiotu do sytuacji, w której dziecko w przeszłości zgubiło jakąś
zabawkę.

Analiza przyczyn zachowań

Podczas rozmowy z dzieckiem na temat zachowania jego lub innych osób, zwróć uwagę na związek
przyczynowo-skutkowy między mimiką/gestykulacją/zachowaniem, a potencjalnymi odczuciami, np.:

„Wziąłeś sobie banana, pewnie jesteś głodny”,

„Dziewczynka płacze, pewnie jest bardzo smutna”,

„Chłopiec schował zabawkę, pewnie nie chce, żeby ktoś ją zabrał.”

Artykuły powiązane:

Inny mechanizm wyjaśniający trudności osób będących w spektrum autyzmu to deficyt centralnej koherencji.

Jeśli chcesz poznać więcej sposobów, jakimi możesz pracować z dzieckiem nad rozwojem teorii umysłu, zapraszamy na krótkie szkolenie:

Jak rozwijać teorię umysłu u dziecka z Zespołem Aspergera/wysoko funkcjonującym autyzmem?

Jeśli chcesz zdobyć kompleksową wiedzę dotyczącą pracy z dzieckiem z Zespołem Aspergera w codzienności, zapraszamy na kompleksowe szkolenie online dla rodziców: Moje dziecko ma Zespół Aspergera.